De ontwerper die zelf bepaalt.

Op 9 november 1972 is het een drukte van jewelste in Museum Fodor in Amsterdam. De reden hiervoor is het debat tussen twee ontwerp titanen: Jan van Toorn en Wim Crouwel. Op deze bewuste avond verdedigden en beargumenteerde zij de uitgangspunten van hun ontwerppraktijk.

Het Debat. 

De essentie van deze tweestrijd gaat over de subjectiviteit en de objectiviteit van de grafisch ontwerper. Jan van Toorn bepleitte dat het alledaagse leven, de persoonlijkheid en de politieke oriëntatie van de ontwerper onlosmakelijk deel uitmaken van het oeuvre van de ontwerper.

Poster voor het van Abbemuseum in Eindhoven ontworpen door Jan van ToornBron: https://www.invaluable.com

Wim Crouwel, daarentegen, vond het de taak van de grafisch ontwerper om de altijd objectieve vertaler te zijn van boodschap naar medium. 

Poster voor het van Abbemuseum in Eindhoven ontworpen door Wim CrouwelBron: https://geheugenvannederland.nl


Tijdens dit debat kon het publiek zich niet stil en gedeisd houden. Deze discussie ging verder dan Jan van Toorn en Wim Crouwel. Dit is ook terug te horen op de, in 2008 teruggevonden, geluidsregistratie van het debat; dat indertijd opgenomen is door Titus Yocarini. Het transcript werd gepubliceerd in een boek dat de passende titel Het Debat kreeg. 
Zo kwam deze discussie, zwart op wit, 45 jaar na dato in mijn handen terecht. 


De autonome ontwerper.

 
Het debat tussen Jan van Toorn en Wim Crouwel maakte ook bij mij wat los. Toendertijd, als bijna afgestudeerde grafisch ontwerper zocht ik vaak naar woorden passend bij mijn overtuigingen over het vak. Dit boek hielp daarbij.
Als grafisch ontwerper zet je je beeldende kwaliteiten in om communicatie te faciliteren. In dat proces, het vormgeven van media, zit ruimte voor een eigen overtuiging. Je doet dit immers op de manier waarop jij overtuigt bent dat het de beste manier is. Hier heb je argumenten voor die je vervolgens aan de opdrachtgever verkondigd ter verdediging van je werk.

Je herkent dit misschien niet altijd als persoonlijke overtuiging. Mogelijk geloof je dat het ‘zo hoort’. Zelfs als je bij deze groep hoort dan moet je erkennen dat deze regels ooit tot stand zijn gekomen door bepaalde standpunten over het visuele. 

De autonome ontwerper is zich bewust van de opties die hij heeft tijdens het ontwerpen. Deze ontwerper begrijpt dat dit klusje op verschillende manieren te klaren is. En zij/hij heeft meningen, of op zijn minst vermoedens, over hoe je dit het beste kan doen. Deze standpunten zorgen voor een bewuste positionering in het hedendaagse grafische landschap maar ook voor een bepaalde houding tegenover de verschillende kunsthistorische stromingen. Evident is dat de autonome ontwerper zich bewust is van de grotere lijn van het vak.
Zo ook de helden van het eerder benoemde debat. Deze ontwerpers zijn onbetwist autonome ontwerpers. 

Jan van Toorn (geboren in 1932) en Wim Crouwel (geboren in 1928, overleden in 2019) hadden in de jaren 60 en 70 allebei een stevige professionele praktijk opgebouwd. 

Jan van Toorn vindt dat beelden een eigen verhaal moeten vertellen. Zijn ontwerpen zijn geen realistische weergave of decoratie; ze vertellen een subjectief verhaal.
De interpretatie van het beeld wordt niet kant en klaar gepresenteerd.
Beeldredactie speelt hierbij een belangrijke rol in het ontwerpproces.
Inspiratie vind Jan van Toorn o.a. in de werken van Jan Tschichold, Lazlo Moholy en El Lissitzky. 

Pagina's uit de 'Mensenkalender' 1972/73 ontworpen door Jan van Toorn Bron: https://itemsmagazine.com

In de ontwerpen van Wim Crouwel staat functionalisme bovenaan. De informatie moet zo transparant mogelijk gecommuniceerd worden. Dit bereikt hij door een rationele methodische ontwerpproces waarbij hij gebruik maakt van vaste typografische systemen en stramienen. Zo ontstaat er een uniforme herkenbare beeldtaal.
De Zwitserse typografie zoals die ontwikkeld is vanaf de tweede wereld oorlog is voor Wim Crouwel aan te wijzen als grote inspirator.

Pagina's uit een kalender ontworpen door Wim CrouwelBron: https://geheugenvannederland.nl


Deze verschillende uitgangspunten resulteren in verschillende visuele kenmerken.

Jan van Toorn en Wim Crouwel hebben beiden een herkenbaar oeuvre opgebouwd.
Verschillende overtuigingen binnen het vak zorgen dus voor verscheidenheid in beeld. Waarin trends resulteren in een eenheidsworst. 

Al is er niet altijd ruimte voor autonomie binnen een opdracht. In mijn eigen ervaring heb ik beleefd dat het soms gewoon een kwestie is van ‘u roept, wij draaien’. Dan doe ik niets meer dan de technische uitvoering van een idee dat al bestaat.
Maar toch; langzamerhand hoop ik toe te werken naar een situatie waarbij opdrachtgevers bewust kiezen voor wat mij onderscheid van andere ontwerpers.

Datgene dat je onderscheid van andere ontwerpers is een ontwikkeling die je moet doorlopen als grafisch ontwerper. Dat duurt mogelijk jaren. Zo begon Wim Crouwel zijn loopbaan bij Dick Elfers. In zijn eerste ontwerpen is zijn invloed dan ook terug te zien. Pas later ontstond de Wim Crouwel zoals wij hem herinneren. 

Tussen nu en 1972 is er ontzettend veel veranderd. In 1993 sloot museum Fodor; in het pand huist nu het fotografiemuseum Foam.  Vorig jaar overleed Wim Crouwel op 90 jarige leeftijd.  En Jan van Toorn is met zijn 88 jaar ook niet meer zo actief als voorheen.

En toch dwingen Jan van Toorn en Wim Crouwel mij nog steeds tot nadenken over mijn overtuigingen en beginselen. Wat kan ik vertellen over mijn beroepspraktijk, over mijn autonome keuzes binnen het toegepaste werk dat ik maak? Welke positie wil ik innemen? Vind ik de subjectiviteit van een vormgever belangrijk? Vind ik het belangrijk dat mijn ontwerpen ‘mooi’ zijn? En wat vind ik dan mooi? Vind ik het belangrijk om visuele trends te volgen? Passend bij doelgroepen? Of laat ik dat allemaal in het midden en maak ik werk vanuit mijn eigen visuele fascinaties?
Kortom, het debat is blijvend relevant voor iedere autonome grafisch ontwerper die zelf bepaalt. 

Graffitti op het gesloten musuem Fodor.Bron: http://www.kaagman.nl/

Over de auteur

Elise is docent,  grafisch ontwerper en langstudeerder  mét meningen.

Bekijk haar insta : Elise op instagram